103 rocznicz powrotu Rytla do Polski

Rocznica_powrotu_Rytla_do_Polski(2).docx

 

TROCHE_HISTORII_RYTLA.docx

 

Początki Rytla sięgają XV w. Dnia 11 czerwca 1430 r. komtur tucholski Jost von Hohenkirchen nadał woźnicy Marcinowi Retelowi prawo do wybudowania karczmy nad Brdą. W wyniku podpisanego 19 września 1466 r. II pokoju toruńskiego, kończącego polsko-krzyżacką wojnę trzynastoletnią (1454-1466), Rytel włączono do starostwa tucholskiego w województwie pomorskim na terenie Prus Królewskich. Po I rozbiorze Polski w 1772 r. wieś znalazła się na terenie  powiatu chojnickiego kamery-rejencji kwidzyńskiej Prus Zachodnich w granicach Królestwa Pruskiego. Zarówno w okresie I Rzeczpospolitej, jak i zaboru pruskiego, położenie Rytla na tzw. trakcie królewskim (DK22), łączącym Berlin z Królewcem, wyróżniało to miejsce i angażowało potencjał ludzki i gospodarczy do jego rozwoju. W 1825 r. zakończono budowę drogi bitej łączącej Chojnice ze Starogardem Gdańskim, a w 1871 r otwarto odcinek Kolei Wschodniej, łączący Chojnice i Tczew. W 1847 r. oddano do użytku Wielki Kanał Brdy, który wraz z rzeką Brdą podzieliły Rytel na dwie części – Wieś i Zarzecze.

W II połowie XIX w. nastąpił gwałtowny rozwój Rytla. Przyczyniło się do tego min.: powstanie agencji pocztowej (1864), a następnie samodzielnej poczty (1885), utworzenie pierwszej szkoły (ok. 1870), która otrzymała w 1899 r. obecny budynek (rozbudowywany od lat 70-tych do 90-tych XX w.), uruchomienie tartaków (pierwszego w 1880 r. i drugiego wraz z młynem parowym w 1891 r.), utworzenie parafii (1899), której pierwszym proboszczem został ksiądz-społecznik Antoni Kowalkowski, poświęcenie nowo wybudowanego kościoła pw. NMP Królowej Różańca Świętego (1911) oraz powstanie w 1880 r. gminy Rytel, której pierwszym wójtem został sołtys Górecki.

Niepodległość Polski to rok 1918. Pomorze powróciło do Macierzy dwa lata później. Dnia 28 stycznia 1920 r. na stanowisko komisarycznego wójta gminy Rytel powołano księdza Antoniego Kowalkowskiego. Dwa dni później, 30 stycznia, wkroczyło Wojsko Polskie z płk. Wrzalińskim na czele (żołnierze „Błękitnej Armii” gen. Józefa Hallera) i przyłączyło Rytel do niepodległej Rzeczpospolitej Polskiej. Rytel, jako gmina, pozostał w powiecie chojnickim, który wszedł w skład utworzonego 1 sierpnia 1919 r. województwa pomorskiego.

            W okresie międzywojennym mieszkańcy Rytla wykazywali się działaniami i aktywnością: działały stowarzyszenia, chór, harcerstwo i od 1927 r. Ochotnicza Straż Pożarna.

II wojna światowa zaczęła się już 1 IX 1939 r. Śmierć poniósł kierownik szkoły Władysław Reszka. Okupacja niemiecka trwała do 22 II 1945 r., kiedy to wkroczyła Armia Czerwona.

 

Lata powojenne:

10 III 1945r. – powołanie pierwszego powojennego wójta gminy Rytel Kazimierza Niezgody; gmina, złożona z 6 gromad (Jeziorki, Klonia, Rytel, Sternowo, Zapędowo, Żukowo), pozostała w powiecie chojnickim;

1948 r. – uruchomienie przystanków PKP i PKS; 31 VIII oddanie do użytku mostu stałego na rzece Brdzie;

1949 r. – uruchomienie biblioteki gminnej;

1950 r. – założenie Izby Lekarskiej;

1952 r. – oddanie do użytku nowego mostu kolejowego na rzece Brdzie;

1954 r. – utworzenie Wiejskiego Ośrodka Zdrowia;

29 IX 1954 r. – zniesienie gminy Rytel, w wyniku reformy wprowadzającej gromady w miejsce gmin;

1960 r. – elektryfikacja wsi;

1 I 1973 r. – przywrócenie gminy Rytel w powiecie chojnickim w województwie bydgoskim (dużym), wraz z reaktywacją gmin; powołanie na naczelnika gminy Tadeusza Dobiesza;

1 VI 1975 r. – wejście w życie ustawy z 30 V, wprowadzającą gminę Rytel wraz z byłym powiatem chojnickim do województwa bydgoskiego;

15 I 1976 r. – zniesienie gminy Rytel i włączenie jej obszaru do gmin Chojnice i Czersk;

1 I 1999 r. – powstanie województwa pomorskiego i powiatu chojnickiego, złożonego z 5 gmin, z których Rytel pozostał w gminie Czersk;

11 VIII 2017 r. – nawałnica na terenie sołectwa Rytel.

 

Rytel_w_II_WS.docx